GIDA GÜVENLİĞİ BİLGİ SİSTEMLERİ

Gıda Güvenliği Bilgi Sistemleri

Prof. Dr. Zerrin ERGİNKAYA
Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Gıda Mühendisliği Bölümü- Adana

Güvenli gıda, amaçlandığı biçimde hazırlandığında mikrobiyolojik, kimyasal ve fiziksel tehlikeler içermeyen, insan tüketimine uygun olan, sağlık açısından herhangi bir sakınca oluşturmayan ve besin değerini kaybetmemiş olan gıda maddesidir. Gıda kaynaklı hastalıkları kontrol etme ve önleme amacıyla geliştirilen gıda güvenliği yönetim sistemleri,  gıdalarda mikrobiyolojik (küf, bakteri vb.), kimyasal (ilaç kalıntıları, ağır metaller vb.) ve fiziksel (cam parçası, metal parçası, saç vb.) tehlikeleri kalite ve gıda güvenliği beklentileri doğrultusunda ortadan kaldırmayı amaçlamaktadır.
Bilgi sistemleri teknolojisi, veri yakalama, depolama, analiz etme ve geri alma ile ilgilidir. Gıda güvenliği yönetimi bağlamında, Gıda Güvenliği Bilgi Sistemlerinin (GGBS) kullanılması;

• kısa sürede karar vermeye yardımcı olmak,
• potansiyel olarak kararlar alınmasına ve
• uygulamaların gerçek zamanlı olarak yapılmasına izin vermek için hayati öneme sahiptir.

Gıda kaynaklı patojenlerin belirlenmesine, mikroorganizma popülasyonlarının çevreye verdiği tepkiye, gıdaların özelliklerine ve işleme koşullarına ilişkin mikroorganizmalar hakkında bilgi içeren veri tabanları, gıda güvenliği yönetim sistemlerinin temel taşıdır. Bu tür veri tabanlarının uygulama bulduğu alanlar;

• Otomatik sistemlerle tür ve cins bazında gıdalardaki patojenlerin tanımlanması,
• Gıda kaynaklı hastalıkların epidemiyolojik araştırmalarında ve ulusal gözetim programlarının temelinde başarıyla uygulanan bir yaklaşım olan moleküler alt tipleme yöntemiyle tür düzeyinin altındaki patojenlerin saptanması,
•   Tahminleyici modelleme yazılımları (örneğin,gıda mikromodellemenin temel işlevini üstlenen “Pathogen Modelling Programme” ve “Growth Predictor” ile ham verilerin toplandığı uluslar arası web tabanlı aranabilir bir veri tabanı “Combase”),
• Mikrobiyal özellikler, besin kompozisyonu ve işleme bilgileri üzerine veri tabanlarını, ürün formülasyonundaki veya işleme koşullarındaki değişikliklerden kaynaklanabilecek sorunları gösteren "kalıp eşleşmesi" ile birleştiren uzman sistemlerin kurulması,
• HACCP uygulamasına yardımcı olmak ve risk değerlendirmesi yapmak ile gıda güvenliği yönetim uygulamalarını oluşturmak ve değiştirmek için karar ağaçlarının kullanılmasında bilgisayar yazılım paketlerinin hazırlanmasıdır.

Bunlara ek olarak, gıda güvenliği konusunda daha küresel düzeyde faydalanılan bilgi sistemlerinin daha bir çok kullanım alanları vardır;

•  Gıda kaynaklı hastalık olaylarına ilişkin bilgilerin, gıda kaynaklı hastalık olaylarının nedenleri ve sonuçları üzerine, basın ve ilgi grupları da dahil olmak üzere, birçok kaynaktan gelen yorumları içeren web siteleri veya liste sunucuları yoluyla hızla yayılması,
• Halk sağlığı kuruluşları arasında gıda kaynaklı salgınları tespit etmek ve insan hastalıklarının yayılmasını sınırlamak için Moleküler alt-bilgi verilerinin hızla yayılmasına imkân veren aktif gözetim şebekelerinin kurulumu,
• Bireysel olarak hayvanların veya ürünlerin gebe kalma veya çimlenme izlenebilirliğini gıda tedarik zinciri yönetiminin ayrılmaz bir parçası olarak tüketiciye sunmak,
• Gıda sanayi personeline kaliteli, çevrimiçi eğitim paketleri sağlanması

bu alanlar içerisinde yer almaktadır.

GGBS’den biri olan, RASFF (Gıda ve Yem Güvenliğinde Hızlı Uyarı Sistemi), halk sağlığına yönelik risklerin gıda zincirinde tespit edildiğinde hızlı bir şekilde tepki verilmesinin ve bilginin akışının sağlaması için etkin bir anahtar araç olarak kullanılmaktadır. 1979'da kurulan RASFF, üyeleri (AB-28 ulusal gıda güvenliği otoriteleri, Komisyon, EFSA, ESA, Norveç, Lihtenştayn, İzlanda ve İsviçre) arasında bilgi paylaşımını etkin hale getirir ve acil bildirimler toplu ve verimli bir şekilde ülkeler arasında gönderilir, alınır ve cevaplandırılır. RASFF sayesinde Avrupalı ​​tüketicilere zararlı olabilmesi için birçok gıda güvenliği riski önlenmiştir. RASFF vasıtasıyla değiştirilen yaşamsal bilgiler, ürünlerin pazardan geri çağrılmasına neden olabilmektedir. Yıllar içinde olgunlaşmış sağlam bir sistem olan RASFF, AB'de ve sonrasında diğer ülkelerde gıda güvenliğini sağlamak için değerini göstermeye devam etmektedir.
Günümüzde kantitatif risk değerlendirmeleri dahilinde prediktif mikrobiyoloji modelleri için özel olarak yazılım paketleri bulunmamaktadır. Simülasyon modelleme yazılım paketleri (örneğin; @Risk, Analytica, Crystal Ball) kantitatif, stokastik, risk değerlendirmesi ve tahmini mikrobiyoloji modelleri için sıklıkla kullanılmaktadır. Mikrobiyolojik gıda güvenliği risk değerlendirmesine yardımcı olacak spesifik yazılım araçları halen geliştirilmektedir.